Gustaw Herling-Grudziński "Inny świat" 15

Odcinek piętnasty powieści Herlinga-Grudzińskiego otwiera cytat z „Zapisków z martwego domu” Dostojewskiego dotyczący donosów . Gustaw wspomina, że wybuch wojny rosyjsko-niemieckiej przyniósł znaczące zmiany w jego życiu obozowym. Pod koniec czerwca autor wraz z innymi obcokrajowcami oraz radzieckimi więźniami politycznymi został usunięty z bazy żywnościowej i wysłany do nowej brygady 57. W lecie mieli zajmować się sianokosami a na jesieni i zimą pomóc w tartaku. Pisarz wspomina, że wybuch wojny między Niemcami a Rosją zaskoczył władze obozowe. Zmienił się również przekaz komunikatów radiowych. Pełne nadziei informacje o sukcesach niemieckich na froncie zachodnim zostały zastąpione antyniemieckimi obwieszczeniami oraz czułymi słowami o angielskich sojusznikach. Gustaw przywołuje postać Sadowskiego, towarzysza młodzieńczych lat Lenina i Dzierżyńskiego, byłego wicekomisarza przemysłu lekkiego. Jego, jako jednego z niewielu, nie zaskoczyła informacja o wybuchu wojny. Dzień po ataku Niemców więźniowie wysłuchali radiowego przemówienia Stalina w ciszy i skupieniu ale z nadzieją na swoje wybawienie. Do Jercewa przychodziły coraz większe grupy żołnierzy NKWD ,które zabierały ze sobą więźniów do walki na froncie. Sytuacja Polaków zmieniła się po zawarciu paktu Sikorski-Majski i ogłoszeniu amnestii. Konwojent z 57 brygady nagle zapałał sympatią do Gustawa, co wywołało niechęć do autora wśród współtowarzyszy niewoli. Po amnestii więźniowie odwrócili się od Polaków traktowanych teraz jako sprzymierzeńcy radzieccy. Fragment kończy się wspomnieniem baraków technicznych, w których mieszkali uprzywilejowani więźniowie. Względy władz obozowych zdobyli oni poprzez podpisanie deklaracji współpracy .